Eskiden para konusu basitti, bu kadar kafa karıştırmazdı. Çünkü para her yerde, herkes için aynı şeydi. Bir defâ elle tutulur, gözle görülürdü. Ya kâğıt, ya metaldi. “Fizikî para” dediğimiz klasik para, hâlâ ekonomik hayatımızın ayrılmaz bir parçası.
Parayı para yapan nedir?
Her şeyden önce para, devlet tarafından çıkartılır. Para, devletin egemenlik sembolüdür. Devleti devlet yapan temel unsur, bir cebinde yasal mermisiyle silâhını taşırken, diğer cebinde para basma tekelini bulundurmasıdır.
Paranın ayırıcı özelliklerinden bir diğeri de, paranın bir “değer taşıyıcısı” olması. Para, üzerinde yazan rakamı bir ekonomik değer, bir alım-satım değeri olarak her yere taşır. Paranın varoluş sebebi de tam olarak budur: İlkel takas yöntemlerinden kurtulup, takası pratik hâle getirmek.
Paranın günümüz ekonomik sistemi içinde çok daha farklı, çok daha derin başka fonksiyonları da var. Bir politika ve jeostrateji enstrümanı olarak para, devletler arasında etkin biçimde kullanılıyor. Bir diğer yandan, kapitalist ekonomi modelinin işleyişi açısından yaşamsal bir önemi var. Çünkü bugünün kapitalist ekonomi modelinde para, küresel para sistemi ile üretilen borcun cisimleşmiş hâli.
Fizikî para için özetle diyeceklerim bu kadar. Bu konu daha çok su kaldırır ama yazımızın konusundan sapmayalım…
Peki, elektronik para ne?
Elektronik para, fizikî paradan farklı olarak, cismen basılan bir para değil. Bir bilgisayar ortamında, belirli bir yazılımla üretiliyor. Fakat burada çok önemli 3 husus var:
1- Elektronik para, yasa ile ihrâca yetkili kuruluşlar tarafından çıkartılır.
2- Elektronik para, bir fon karşılığı çıkartılır. Yâni elektronik olarak çıkartılan paranın mutlaka fizikî para olarak karşılığı mevcuttur.
3- Elektronik para merkezîdir.
Ülkemizde elektronik para konusunu yasal zemine oturtan kânun, 6493 sayılı kânundur. Bu kânun ile elektronik para ihrâcı yetkisi, yöntemi ve kapsamı hükme bağlanmıştır.
Dijital para ile elektronik para aynı şey mi? Hayır, değil. Farkları şurada: Elektronik para yetkili kuruluşlar tarafından çıkartılır ama dijital para sâdece devlet tarafından çıkartılır. Günümüzde sıklıkla duyduğumuz dijital dolar, dijital lira gibi paralar bu kapsama dâhil. Dijital para da merkezîdir.
Sanal para ise, hiçbir şekilde devlet ya da yasal yetki ile donatılmış bir kuruluş tarafından çıkarılmayan, herhangi bir yasal ödeme aracı olarak kullanılmayan, genelde sâdece bir ürün ya da hizmet ile sınırlı, elektronik ortamda üretilen paradır. Bunun en güzel örneği, bâzı bilgisayar oyunlarında var olan ve oyunun içinde kullanılan, oyun dışında başka hiçbir yerde ekonomik bir değer ifâde etmeyen paralardır.
Peki, kripto paralar ile bu saydığımız paralar arasındaki farklar ne?
Her şeyden önce, kripto paralar blockchain teknolojisi üzerine kurulu. Birkaç örnek hâriç, neredeyse hepsi merkezîyetsiz. Yâni bu kripto paraların üretimi ve kullanımı tek elden gerçekleşmiyor. Kripto paraların diğer para türlerinden en büyük farkı burada.
İkinci önemli fark; kripto paralar belirli bir fizikî para karşılığında ihrâç edilmek zorunda değil. Buna yönelen kripto paralar da mevcut. Özellikle “stable coin” olarak adlandırılan kripto paralar için fizikî karşılıklar söz konusu.
Üçüncü önemli fark; kripto paralar kullanım şekilleri itibârı ile sâdece takas için kullanılmıyor. Hisse senedi ya da kitle fonlaması payı gibi kullanılan kripto paralar da var. Bir kısım kripto para ise, sanal paralar gibi, belirli bir hizmet ya da ürün çerçevesinde kullanılıyor ama sanal paralardan farklı olarak gerçek bir ekonomik değeri de taşıyabiliyor.
Dördüncü önemli fark ise, kripto paraların yazılımları gereğince özel bir şifreli transfer ve saklama sistemine sâhip olması. Dijital paraların da bu hususta kripto paralar ile aynı ya da benzer bir teknoloji kullanması bekleniyor. Elektronik paralar ise çok daha farklı bir teknolojik altyapı kullanıyor.
Özetle; elektronik para başka şey, dijital para başka şey, sanal para başka şey, kripto para bambaşka bir şey… Bunları birbirinin yerine kullanmak ciddî yanlış anlamalara ve kafa karışıklıklarına yol açıyor. Aman dikkât…
Yayın organı: Gazetelink
Yayın târihi: 20.01.2020
Adres: https://www.gazetelink.com/3-farkli-para-elektronik-para-dijital-para-kripto-para-oguz-evren-kilic/
