İlk kripto para, 2009 yılında kamuya açılmış olan Bitcoin oldu. Kripto para olgusunun tanınması ve ilgi çekmeye başlaması ile birlikte, Bitcoin’in peşi sıra kripto para projeleri ortaya çıkmaya başladı. Bugün piyasanın en bilinen projeleri böyle doğdu: Ethereum, Ripple, EOS, IOTA, Stellarlumens, Dash, Litecoin vs.
Bugün geldiğimiz noktada, bu yazı kaleme alındığı sırada, dünya üzerinde aktif 5000’den fazla kripto para mevcut. Bir o kadarı da proje aşamasında ve kamuya sunulacakları târihi bekliyor.
Peki, bu binlerce kripto para arasındaki fark ne?
Bu sorunun yanıtı, bir yandan kripto paraların hukukî tasnifi için bir dayanak, bir kriter olacak gibi görünüyor. Zîrâ kripto para olgusunun hukukî nitelendirmesi konusunda dünya çapında tartışmalar yaşanıyor ve birbirinden çok farklı yaklaşımlar söz konusu. Devletler arasında dahi bu konuda ortak bir yaklaşım ve görüş birliği yok. Kripto paranın hukuken ne olduğu, nasıl tanımlanacağı konusu hukuk ve ekonomi câmiaları için bir muammâ. Hâl böyle iken, her devletin ve her hukukçunun bu konuda bir hukukî kalıp geliştirme gayreti olduğunu görüyoruz. Çoğunluklu eğilim kripto paranın brent petrol, değerli taş, değerli metal gibi bir tür emtia olduğu yönünde. Sayıca bu gruba yakın başka bir gruba göre ise kripto para aslında dijital altın. Daha küçük bir kesim ise kripto paranın bir tür senet olduğunu ileri sürüyor fakat bu görüş hukuk çevrelerinde pek benimsenmiyor. Kripto paranın gerçek bir para olduğunu ve bu şekilde tasnif edilmesi gerektiğini söyleyen maksimalist bir azınlık da mevcut.
Tüm bunların yanında bir başka grup daha var: Kripto paranın bugüne kadar var olmuş diğer tüm ekonomik enstrümanlardan farklı olduğunu ve bu nedenle yepyeni bir hukukî tasnife tâbî tutulması gerektiğini söyleyen grup. Bu gruba göre kripto para bir “dijital varlık”. Bu yeni varlık türü, kendi içinde farklı gruplara ayrılıyor: Takas paraları, araçsal paralar, menkûl kıymet paraları.
Takas paraları, konvansiyonel para gibi işlem gören, konvansiyonel para özelliklerine sâhip ya da bu özelliklere yakın kripto paralardan ibâret. Bunlar, paranın geleneksel tanımı çerçevesinde değerlendiriliyor.
Araçsal paralar, “hizmet paraları” olarak da adlandırılabiliyor. Genelde bir ana uygulama ya da proje içinde kullanılan, o uygulamanın ya da projenin özgün değer saklama ve değer takası aracı olarak kullanılıyor. Araçsal paranın en önemli ayırdedici özelliği, belli bir hizmete ya da ürüne özgülenmiş olması.
Menkûl kıymet paraları ise, genellikle kitle fonlaması yöntemi çerçevesinde kullanılan, bir çeşit hisse senedi işlevine sâhip kripto paralardan oluşuyor. Bu tür, belirli bir projenin ya da şirketin fon toplaması için kullanılıyor.
Günümüzde hukuk câmiasında en çok tartışma çıkaran paralar, birinci ve üçüncü sıradaki paralar. İlki, sâdece hukuk alanında değil, siyâset felsefesi ve jeopolitik çerçevesinde de büyük tartışmaların konusunu teşkîl ediyor. Takas paralarının varlığı, binlerce yıllık devlet tartışmalarını ve buna bağlı diğer ideolojik tartışmaları alevlendiriyor. Üçüncü sıradaki menkûl kıymet paraları ise daha teknik, daha heyecansız ve tansiyonu düşük hukukî tartışmaların konusunu teşkîl ediyor. Bunlar üzerinde yapılan tartışmalar genel olarak güvenlik, denetim, vergilendirme ve ihraç mekanizmaları konularında yoğunlaşıyor. Bu nedenle menkûl kıymet paraları hızla çoğalıyor ve gittikçe daha geniş uygulama alanları buluyor.
Kripto paralar hakkında daha yeni yeni başlayan hukukî ve felsefî tartışmalar artan bir hızla ve yoğunlukla sürecek. Ve bu fikir fırtınası dünyayı yarına sürükleyen rüzgârlardan biri olacak…
Yayın organı: Gazetelink
Yayın târihi: 23.12.2019
Adres: https://www.gazetelink.com/kripto-paranin-hukuki-tasnifi-oguz-evren-kilic/
